Koliko je zdrava bundeva – vitamini i sve primene bundeve u ishrani

Bundeva, tikva ili dulek (kako je u nekim krajevima zovu) nosi titulu “kraljice jesenjeg voća”. Sadrži malo kalorija, ali je izrazito bogata raznim, hranljivim materijama – do te mere da je u nekim istočnjačkim kulturama i alternativnoj medicini koriste kao lek.

Od bundeve možemo praviti soseve, supe i potaže, pite, pa čak je pretvoriti i u začin. Odlično se slaže u slanom i slatkom aranžmanu, a o svim njenim prednostima i vrstama – saznaćemo u nastavku ovog teksta.

Šta je i odakle potiče bundeva?

Bundeva se uzgaja još od najranijeg perioda čovečanstva, o čemu svedoče arheološka nalazišta u Meksiku, severnoj Americi i istočnoj Aziji. 

Na naša područja (i područja Evrope) bundeva je, najverovatnije, dospela iz Male Azije preko Grčke, sredinom šesnaestog veka.

Bundeva (lat. Cucurbita pepo) je jednogodišnja biljka, puzavica, iz familije bundeva (Cucurbitaceae), u koju takođe spadaju krastavci i dinje.

Bundeva obično rodi s jeseni, ima dugačko stablo prekriveno oštrim dlačicama, a listovi su krupni i polegli.

Vrste bundeve

Postoji osam najpoznatijih vrsta tikvi koje se koriste u ishrani čoveka i stoke, i njih ćemo u narednim pasusima kratko predstaviti.

Pored njih, poznate su još i sorte “Acorn” bundeve, “Turban” bundeve, “Musque de Provance” i “Kabocha” –  svaka sa svojim posebnim odlikama i velikom bazom ljubitelja.

Španska bundeva “Ibica”

Ibica je naziv za bundevu poreklom iz Španije, karakteristične jarko narandžaste kore koja je blago “izbrazdana“, i znatno slađa od drugih vrsta. Najbolji je izbor za pečenje u rerni ili pravljenje poznate pite “bundevare”.

Bundeva “Prinčeva kruna”

“Prinčeva kruna” je sorta bundeve koja ima sivkastu koru, veoma je krupna i veoma zdrava, iako se često može sresti kao ukras pod tremovima i na terasama. Pečeno meso ove bundeve blago podseća na ukus pečenog kestena.

“Butternut” ili “Butter Squash” bundeva

Butternut je bundeva poreklom iz Severne Amerike. Ima blago kruškast oblik i bledo žute, tanke kore koja su takođe jestivi kao deo ploda. “Butternut” spada u jedan od najboljih, prirodnih, rezervoara vitamina A i C i omega 3 masnih kiselina, i minerala kao što su kalcijum i gvožđe.

“Hokkaido” bundeva

Sorta tikve koja je poreklom iz Japana naziva se Hokkaido, po ostrvu sa kog je potekla. Lako se razlikuje jer je izdvajaju debele, jarkonarandžaste do crvene kore, a smatra se i za jednu od najukusnijih bundeva na svetu.

Može se jesti pečena, ili se od nje prave sokovi, džemovi ili supe i variva. Još jedna od stvari koje izdvajaju ovu tikvu jeste da joj se ukus i stanje vremenom poboljšava, odnosno raste joj “nivo” ugljenih hidrata, proteina, minerala i vitamina.

Domaće sorte bundeve – Olivija i Olinka

Značajem bundeve (pogotovo uljane) su se kod nas bavili istraživači sa Instituta za ratarstvo i povrtarstvo iz Novog Sada, i zahvaljujući njihovom zalaganju i uspesima, sorte stranog porekla su skoro potpuno zamenjene domaćim sortama, kao što su:

• Uljana tikva sa ljuskom bele boje – Olivija
• Uljana tikva golica – Olinka, koje imaju veći sadržaj oleinske kiseline.

Ove domaće sorte bundeve imaju veoma razvijen korenov sistem i dobro tolerišu sušne periode.

Bundevine semenke – semenke golice

Bundeva se može konzumirati sirova, kuvana, pečena ili pržena. Pored mesnatog dela, koriste se i njene semenke.

Jezgro semena bundeve je zaštićeno ljuskom koja, u zavisnosti od strukture i udela celuloze u njoj, može se podeliti na dve vrste semena:

1. Seme bundeve sa ljuskom
2. Seme bundeve bez ljuske – golica

Seme bundeve je bogato uljem, proteinima, biljnim vlaknima, vitaminima i mineralima. Prema literaturni, sirovih proteina u njoj ima od 35 do čak 45% (albumin i globulin), što je čini idealnom namirnicom (ili užinom?) za osobe na dijeti i sve koji brinu o svom zdravlju i ishrani.

Od mineralnih materija tikvino seme je posebno bogato fosforom, kalijumom, magnezijumom, kalcijumom, kalcijumom, gvožđem i bakrom. Seme tikve je bogat izvor i vitamina grupe B (B1, B2, B3 i B6).

Bundevino ulje u ishrani

Proizvodnja devičanskih jestivih ulja datira od pre 8000 godina, a sa razvojem svesti o zdravom načinu života i konzumiranju hrane sa pozitivnim efektom na zdravlje, unapređuje se i proces proizvodnje ulja.

U skladu s tim, pojavila se potreba za proizvodnjom jestivih nerafinisanih ulja, a jedno među onima koja su se izdvojila kao najzdravija je i ulje bundeve koje sadrži obilje esencijalnih masnih kiselina i benefita minornih komponenata, kao što su:

• Tokoferoli,
• Steroli,
• Fenolna jedinjenja,
• Karotenoidi i dr.

Jestivo ulje se može dobiti iz semena različitih vrsta bundeve, bilo da su poreklom iz jugoistočne Evropi, nekih afričkih zemalja i Kine.

Sve do Prvog svetskog rata, bundeva, odnosno seme bundeve je kod nas bilo važna sirovina za dobijanje ulja, ali se ova povrćka glavnom gajila kao međuusev u kukuruzu.

Zreli i neoštećeni plodovi čuvani su do duboko u zimu, najviše za prehranu stoke, a semenke su se sušile u cilju kasnijeg ceđenja.

Bundevino ulje spada među najstarija jestiva ulja koja se proizvode na našim prostorima. Fabrika ulja “Vojvodina”, preteča današnje Fabrike ulja i biljnih masti “Vital” iz Vrbasa, osnovana pre više od 150 godina, i od samog početka pa sve do 30-ih godina prošlog veka, kao osnovne sirovine u proizvodnji biljnih ulja, prerađivala je konoplju, bundevine koštice i uljanu repicu.

Danas je uzgajanje bundeve zarad estrakcije ulja u ekspanziji, a postoje i mašine kojima se primarna prerada uljane tikve (skidanje plodova, izdvajanje, pranje i sušenje semena) mehanizovala, što je doprinelo da se bundeva ponovo gaji na većim i čistim površinama, a ne samo kao međuusev.

Bundeva u ishrani – za šta je sve dobra bundeva?

Pošto smo se upoznali sa mikro i makronutrijentima kojim obiluje bundeva, upoznajmo se i sa načinom na koji bundeva u ishrani može da deluje na naše telo, odnosno – kako bundeva može da pospeši naše zdravlje?

Bundeva za imunitet

Kada je u pitanju bundeva vitamini su njena najveća prednost! Njeno meso je prepuno beta-karotena, koje naše telo pretvara u vitamin A. Ovaj dragoceni vitamin je jedan od najznačajnijih vitamina koji pomažu telu da se bori protiv infekcija i virusa.

Bundeva i metabolizam

Gojaznost se smatra bolešću savremenog doba, a osim loših navika u ishrani i nedostatka voća i povrća – ljudi pate i od nedostatka beta-karotena, ključnih činilaca u sprečavanju nastanka “metaboličkog sindroma”.

Metabolički sindrom je svojevrsni zajednički naziv za simptome povezane sa abdominalnom gojaznošću. Takođe, propratni elementi po kojima se prepoznaje borba ugušenog metabolizma jeste:

• Visok krvni pritisak i povišeni trigliceridi
• Konstantno nizak ili visok šećer u krvi

Ove bolesti koje signalizuju poremećaj u metabolizmu vrlo su često i put do raznih bolesti srca i krvnih sudova ili razvoja dijabetesa.

Zdrave oči i  dobar vid

Bundeva na nekoliko načina pomaže da bolje vidimo. Prvo, bogata je beta-karotenom koji pomaže očnoj retini da apsorbuje i prelama svetlost – a tokom života značajno gubimo tu sposobnost.

Takođe, kombinacija vitamina i minerala u bundevi štiti naše oči od promena povezanih sa makularnom degeneracijom, koja u kansijim godinama može rezultovati bolestima kao što su katarakta i sl.

Jedno istraživanje je pokazalo da se degenerativne bolesti očiju mogu znatno preduprediti konstantnim unošenjem cinka, bakra, vitamina C i E, kao i beta-karotena – svega što bundeva obilato nudi u samo 100g.

Lepa i čista koža

Svi vitamini o kojima smo govorili do sada predstavljaju snažne antioksidanse, a antioksidansi su glavni borci protiv oksidativnog stresa i slobodnih radikala koje okolina emituje i tako ugrožava zdravlje naše kože.

Posebno vitamin C i vitamin E mogu zaštititi ćelije naše kože od oksidacije i UV zraka, i podstaći sintezu kolagena u dubljim slojevima i tako očuvati epidermis svežim, čistim, mladim i sjajnim.

Zdravo srce

Nije ni potrebno posebno naglašavati koliko je bitno jesti voće i povrće da bismo imali zdravo srce, a bundeva je jedno od povrća koje posebno blagotvorno mogu uticati na celokupno zdravlje ovog mišića, pa čak i na oporavak srca nakon operacija ili infarkta.

Glavni način na koji deluju mikronutrijenti iz bundeve na srce jeste tako što obogaćuju telo vlaknima, vitaminom C i potasijumom koji dokazano popravljaju krvni pritisak i smanjuju loš holesterol.

Nakon svih ovih informacija – kako ne posmatrati bundevu kao “super hranu”? Pomaže nam da budemo zdravi, snažni i da zadržimo mladalački izgled, a time se retko koje povrće može pohvaliti.